Anayasa Mahkemesi 59 yaşında

“Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ile verilen vazifeleri yapmak ve yetkileri kullanmak üzere başkentte bir Anayasa Mahkemesi kurulmuştur.” (Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Yolları hakkında Kanun, Husus 1)

Anayasa Mahkemesi tam 59 yıl evvel bugün kuruldu. 11901 sayılı ve 25 Nisan 1962 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan kanunla AYM’nin vazife ve yetkileri belirlendi. Anayasa Mahkemesi’ne birinci kuruluşunda, kanun ve TBMM içtüzüklerinin, Anayasa’ya ‘şekil’ ve ‘esas’ bakımından uygunluğunu denetleme vazifesi verildi.

BİRİNCİ LİDER SÜNUHİ ARSLAN

15’i asıl, beşi yedek olmak üzere 20 üye; genel sekreter ve yardımcısı; kararlar müdürü; başkâtip; kâtipler; daire, levazım ve kitaplık memurları; mübaşirler, raportörlerin dereceleri ve alacakları maaşlar tespit edildi. Bir ay sonra yapılan seçimleri kazanan Sünuhi Arsan, Anayasa Mahkemesi’nin birinci lideri oldu.

Anayasa Mahkemesi üyeleri ile memurlarının derece ve maaşlarını gösteren 25 Nisan 1962 tarihli cetvel.

ÜÇ ÜYEYİ GÜL, ALTI ÜYEYİ ERDOĞAN ATADI

Günümüzde 15 üyeden oluşan AYM’nin lideri Zühtü Arslan, başkanvekilleri ise Hasan Tahsin Gökcan ve Kadir Özkaya’dır. Arslan ve Gökcan, 11. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül tarafından, Özkaya ise Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Lideri Recep Tayyip Erdoğan tarafından seçildi.
Zühtü Arslan’ın misyon mühleti 2024’te, başkanvekilleri Hasan Tahsin Gökcan ve Kadir Özkaya’nın vazife mühletleri ise 2026 yılında sona erecek.
Lider ve başkanvekilleri üzere misyon mühletleri 12 yıl olan öbür 12 üye ve vazife bitiş tarihleri şöyle:

Abdullah Gül tarafından seçilenler: Engin Yıldırım (2022), Muammer Topal (2024), Mehmet Emin Kuz (2025)

Recep Tayyip Erdoğan tarafından seçilenler: Recai Akyel (2028), Yusuf Şevki Hakyemez (2028), Yıldız Seferinoğlu (2031), Selahaddin Menteş (2031), Basri Bağcı (2032), İrfan Fidan (2033)

TBMM tarafından seçilenler: Hicabi Dursun (2022), Celal Mümtaz (2022), Rıdvan Güleç (2027)

ANAYASA MAHKEMESİ ÜYELERİ NASIL SEÇİLİR?

TBMM, iki üyeyi Sayıştay’ın kendi üyeleri ortasından, her boş yer için gösterecekleri üçer aday içinden; bir üyeyi ise baro liderlerinin özgür avukatlar ortasından gösterecekleri üç aday içinden seçer. Meclis’teki birinci oylamada üçte iki ve ikinci oylamada salt çoğunluk aranır. Üçüncü oylamada, ikinci oylamada en çok oy alan iki adaydan en fazla oy alan aday seçilmiş olur.

Cumhurbaşkanı, üç üyeyi Yargıtay’ın kendi üyeleri ortasından her boş yer için gösterecekleri üçer aday içinden, iki üyeyi Danıştay’ın kendi üyeleri ortasından her boş yer için gösterecekleri üçer aday içinden, üç üyeyi (en az ikisi hukukçu olmak üzere) Yükseköğretim Kurulu’nun kendi üyesi olmayan yükseköğretim kurumlarının hukuk, iktisat ve siyasal bilimler kollarında vazife yapan öğretim üyeleri ortasından göstereceği üçer aday içinden, dört üyeyi üst kademe yöneticileri, özgür avukatlar, birinci sınıf hâkim ve savcılar ile en az beş yıl raportörlük yapmış Anayasa Mahkemesi
raportörleri ortasından seçer.

ANAYASA MAHKEMESİ’NİN VAZİFELERİ

– Anayasa Mahkemesi, kanunların, kanun kararında kararnamelerin ve TBMM İçtüzüğü’nün Anayasaya biçim ve temel bakımlarından uygunluğunu denetler. Anayasa değişikliklerini ise yalnızca form bakımından inceler ve denetler.

– Ferdi müracaat temel olarak kısımlar ve komitelerin misyon alanına dâhil olmakla birlikte Genel Konsey ferdî müracaatlara ait olarak kısımların kararları ortasında oluşmuş yahut oluşabilecek farklılıkları gidermek ve bölümlerce Genel Kurul’a sevk edilen hususları karara bağlamakla vazifelidir.

– Genel Şura, kısımlardan birinin yıl içinde gelen işlerinin olağan çalışmayla karşılanamayacak halde artması ya da kısımlar ortasında iş bakımından dengesizlik meydana gelmesi ya da fiili yahut türel imkânsızlıktan ötürü bir kısmın misyonuna giren işe bakamaması hâlinde öteki kısmı görevlendirme yetkisine de sahiptir.

– Anayasa Mahkemesi; Cumhurbaşkanını, TBMM Liderini, Cumhurbaşkanı yardımcılarını, bakanları, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay lider ve üyelerini, başsavcılarını, cumhuriyet başsavcıvekilini, Yargıçlar ve Savcılar Şurası ve Sayıştay lider ve üyelerini vazifeleriyle ilgili kabahatlerden ötürü Aziz Divan sıfatıyla yargılar.

– Genelkurmay Lideri, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Kumandanları da vazifeleriyle ilgili hatalardan ötürü Ulu Divan’da yargılanırlar. Şanlı Divan’da, savcılık misyonunu Cumhuriyet Başsavcısı yahut Cumhuriyet Başsavcıvekili yapar.

– Siyasi Partilerin kapatılması, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı’nın açacağı dava üzerine Anayasa Mahkemesi tarafından karara bağlanır. Anayasa Mahkemesi, temelli kapatma yerine, dava konusu fiillerin yüküne nazaran ilgili siyasi partinin devlet yardımından kısmen yahut büsbütün mahrum bırakılmasına karar verebilir.

– Siyasi partilerin mali kontrolü Anayasa Mahkemesi tarafından yerine getirilir. Anayasa Mahkemesi, bu kontrol vazifesini yerine getirirken Sayıştay’dan yardım sağlar.

– TBMM tarafından yasama dokunulmazlığının kaldırılmasına yahut milletvekilliğinin düştüğüne karar verilmesi durumunda, bu karar tarihinden başlayarak yedi gün içerisinde ilgili üye ya da milletvekillerinden rastgele biri tarafından bu karara karşı iptal istemiyle Anayasa Mahkemesine başvurulabilir. Anayasa Mahkemesi bu iptal istemini 15 gün içinde kesin olarak karara bağlar.